قیز قلعه از بناهای تاریخی مهم استان مرکزی و یکی از آثار دیدنی شهر ساوه است که در سال ۱۳۸۲ ثبت شد. این بنا بر فراز کوه هندس و مشرف به دشت ساوه واقع است. این قلعه زیبا در روستای متروکه و کوچک قیز قلعه
و در میان کوه‌های سرخ رنگ و زیبا قرار دارد. قلعه دختر که از لحاظ شیوهی معماری، نوع مصالح و ساختار شبیه قلعههای منطقه الموت و قهستان و به ویژه قلعه دختر بشرویه است، از شاه‌نشین، حصارها و دیوارهایی
یتشکیل شده که با مصالحی چون سنگ، آجر و گچ نیم‌کوب ساخته شده‌اند.یکی از ورودی‌های شاه‌نشین از سمت جنوب شرقی کوه و دیواره‌ی شرقی است. در کنار همین ورودی شواهدی از یک ورودی دیگر که مسدود شده است، مشاهده می‌شود.
طبقه‌ی اول شاه‌نشین شامل: راهرو، هشت فضا که آوار سقف در آن مشاهده می‌شود، دیوارهایی در شرق و غرب، پنج فضا با پوشش گهواره‌ای و ساخته شده از سنگ و گچ است و در زیر برخی فضاها نیز زیر زمین وجود
دارد. در برخی از بخش‌های بنا پایه‌ی تویزه‌های آجری، قاب‌بندی اجرا شده بین تویزه‌ها و پاتاق‌هایی روی دیوارها به کار رفته است که شاید نشان‌دهنده‌ی آن باشد که در فضاهای طبقه‌ی فوقانی شاه‌نشین پوشش طاق و چشمه
وجود داشته است. در یکی از فضاهای زیرین ساختاری چهارگوش و شبیه به حوض مشاهده می‌شود که کاربری آن مشخص نیست
در اطراف شاه‌نشین دو فضای کشیده در گوشه جنوبی و غربی قرار دارد که از یکی از آن‌ها تنها بقایای دیوار باقی‌مانده است و دیگری دو طبقه دارد. در طبقه‌ی اول سه فضای کوچک مربع شکل و پوشش کجاوه‌ای و در طبقه‌ی دوم بخشی شبیه به محراب دیده می‌شود. روشنایی این بخش‌های قیز قلعه به وسیله‌ی روزنه‌هایی که در دیوار غربی شاه‌نشین تعبیه شده است، تأمین می‌شود. فضایی سرتاسری نیز در جبهه‌ی شرقی تا شمال شرقی قیز قلعه دیده می‌شود که دارای ورودی‌ای با پوشش آجری و تزئینات خفته راسته است.
استحکامات نظامی
حصار قلعه دختر از گچ و سنگ و با ارتفاع متفاوت از گوشه‌ی شرقی بنا شروع می‌شود و به گوشه‌ی جنوبی و غربی رسیده و تا جبهه‌ی شمالی ادامه دارد. این دیوار در بخش‌های شرقی و جنوب شرقی چنان ساخته شده است که کلیه‌ی منافذ و شیارهایی که امکان نفوذ به داخل قلعه را میسر کند، مسدود کرده است. بقایای یک برج در بخش جنوبی دیوار قابل مشاهده است. در بخش‌های دیگر نیز با احداث دیوارهای پشتیبان و نگهدارنده، راه نفوذ به بنا را بسته‌اند.
قدمت قیز قلعه
قبل از انقلاب و در دهه‌ی ۵۰ خورشیدی هوشنگ عظیم‌زاده در طی بررسی‌های باستان‌شناختی قیز قلعه را متعلق به دوران ساسانی معرفی کرد. هیئت باستان‌شناسی آلمانی به سرپرستی ولفرام کلایس در سال ۱۹۷۲ میلادی از
این قلعه دیدن کردند و آن را به دوران اسماعیلیان نسبت دادند. ویلیام رابرتز نیز از جمله افرادی است که در مورد قلعه دختر مطالعاتی انجام داده است که متأسفانه اطلاعات چندانی از این پژوهش در اختیار نیست. رابرتز بر
اساس چند قطعه سفال و معماری به کار رفته قیز قلعه را بنایی ساسانی معرفی کرد. در دهه‌های اخیر باستان‌شناسان ایرانی پژوهش در این بنا را ادامه دادند که در نتیجه‌ی این کاوش‌ها مشخص شد که شالوده‌ی اصلی قلعه دختر
احتمالاً به قرون پنج تا هفت هجری قمری تعلق دارد که در دوره‌های تیموری و صفوی نیز از آن استفاده شده است.
فصل مناسب قیز قلعه
بهترین زمان سفر به شهر ساوه و رفتن به روستای قیز قلعه فصل بهار، اواخر تابستان و پاییز است. اگر در فصل پاییز و برداشت میوهی انار به این شهر سفر کنید، می‌توانید در کنار بازدید قلعه از باغ‌های زیبای انار نیز دیدن
کنید و این میوهی خوشمزه و محصولات آن را از مردمان روستا تهیه کنید.
